Een uitzonderlijke Amsterdamse Delfts aardewerken mythologische plaquette, gedateerd 1748

Amsterdam, toegeschreven aan de tegelbakkerij ‘d’Oude Prins’ in de Anjeliersstraat
Schilder: toegeschreven aan Pieter van der Kloet of monogrammist G.V.M.
Gedateerd: 1748

De ruitvormige plaquette heeft een opstaande rand met inzwenkende hoeken, gevuld met bloemmotieven in palmetvormige cartouches. Het stuk is fijnbeschilderd met ‘de muzikale wedstrijd tussen Apollo en Marsyas’. Apollo met lier en de fluitspelende Marsyas zitten centraal op een partij rotsen met daartussen een muze die een kroon en dolk vasthoudt. De dolk wijst vooruit naar Marsyas die de wedstrijd gaat verliezen en daarop levend gevild zal worden. Links en rechts op de voorgrond zitten de overige muzen die optraden als jury.

Het mythologisch verhaal is aan de onderkant begrensd door een gemarmerd vlak waarop een spiegelmonogram met de letters A en M in een cartouche staat afgebeeld. De dubbele rand is beschilderd met florale motieven, aaneengeschakelde S-voluten en halve bloemen, uitgespaard op een blauw fond.

Een groep van tien overhoekse plaquettes met ingesneden hoeken is bekend uit Amsterdam. Vier daarvan zijn gedateerd 1736, 1748, 1750 en 1751, waaronder dit exemplaar. De groep varieert in afmeting, vorm van de rand, cartouche, kwaliteit van schildering en onderwerp, maar is hoogst waarschijnlijk in dezelfde tegelfabriek vervaardigd. Een van de plaquettes heeft het monogram van een onbekende schilder G.V.M. aan de achterkant, een andere plaquette is gemonogrammeerd PvK of PvdK, het monogram van Pieter van der Kloet.

In vergelijking met Delftse plaquettes wijken de Amsterdamse exemplaren op twee manieren af. Ten eerste zijn ze stilistisch meer te relateren aan tegels, tegeltableaus en vormstukken uit Amsterdam dan aan Delfts aardewerk. Ten tweede zijn er belangrijke verschillen in productietechnieken. Delftse plaquettes zijn in gipsen mallen gevormd en gebakken op pennen in kokers. De Amsterdamse plaquettes zijn niet in kokers gebakken, maar staand op hun zijde op twee kleirolletjes tussen de rijen tegels. De achterzijde van de plaquettes leunde tegen de rijen tegels. Deze wijze van produceren laat andere sporen na op de plaquettes dan de penmoeten op de Delftse exemplaren en zijn belangrijke kenmerken waarmee Delfts van niet-Delftse productie wordt onderscheiden.

Het gebruik van vormen stelt een Delftse plateelbakkerij in staat om meerdere exemplaren van een vorm te maken, tot wel enkele tientallen of zelfs honderden stuks, afhankelijk van hoe lang een vorm meeging. De Amsterdamse plaquettes zijn allemaal met de hand vervaardigd en daarom is er sprake van incidentele productie.

Van de tien plaquettes is er een in dezelfde vorm en met eenzelfde rand en cartouche in een particuliere collectie (Van Dam 1999, p. 41, afb. 11). Alleen het spiegelmonogram is anders. Deze plaquette heeft ook een mythologisch decor en is 1736 gedateerd.

Acht van de tien plaquettes zijn stilistisch sterk aan elkaar verwant en zijn van dezelfde hand, mogelijk Pieter van der Kloet. We mogen monogrammist G.V.M. echter niet uitsluiten.

Pieter van der Kloet was de eigenaar van de tegelfabriek ‘d’Oude Prins in Amsterdam. Hij is bekend als een schilder van faience vanwege een door hem gesigneerde en 1728 gedateerde plaquette die wordt bewaard in het Amsterdam Museum (inventarisnummer KA 19434). Nog belangrijker zijn de vier tekeningen die van zijn hand bekend zijn, allemaal volledig gesigneerd en gedateerd 1773 (2x), 1776 en 1777. Deze tekeningen – stadsgezichten en landschappen – laten een sterke overeenkomst zien met tegels, tegeltableaus, plaquettes en andere vormstukken die aan Amsterdam worden toegeschreven. Daarom zijn deze tekeningen sleutelstukken om werk aan Pieter van der Kloet toe te schrijven.

Conditie: een gerestaureerde barst.

Afmetingen van kant tot kant: 38 cm x 38 cm.

Literatuur: Jan Daniël van Dam, ‘’Delfts’ uit de provincie. Aardewerk uit Hollandse tegelfabrieken’ in: Vormen uit Vuur (1999/3-4), pp. 23-24, 32-62.

drs. Jaap Jongstra, keramiekspecialist en onderzoeker van Amsterdamse tegelbakkerijen

Bijzondere dank aan dhr. Rainer G. Richter van de Staatliche Kunstsammlungen, Dresden.